Αρχ. Ολυμπία: "Ξύπνησαν" μνήμες του 2007 στην ημερίδα της Πυροσβεστικής

Άσκηση και διημερίδα του Πυροσβεστικού Σώματος, για να μην ξαναζήσουμε την καταστροφή

Του Γιάννη Σπυρούνη

«Δύο πράγματα θα μείνουν χαραγμένα στη μνήμη μου. Η εικόνα των συναδέλφων και των πολιτών που είδα νεκρούς, γιατί ήμουν αυτός που ενημέρωσε για τα θύματα και η εικόνα να καίγεται μπροστά μου ο αρχαιολογικός χώρος της Ολυμπίας και να μην μπορώ να κάνω κάτι». Με αυτά τα λόγια ο Υποστράτηγος του Πυροσβεστικού Σώματος Νίκος Νικολακόπουλος, περιέγραψε μερικές από τις μελανές στιγμές των πυρκαγιών του 2007 στην Ηλεία. Οι μνήμες ζωντάνεψαν χθες το πρωί στο συνεδριακό κέντρο της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας, κατά την έναρξη της μεγάλης Πανευρωπαϊκής Άσκησης του Πυροσβεστικού Σώματος. Στην διημερίδα που προηγείται του επιχειρησιακού σκέλος και συνεχίζεται σήμερα, αναλύονται τα δεδομένα των φονικών πυρκαγιών του 2007 στην Ηλεία.

Συγκινητικές περιγραφές

Ο κ. Νικολακόπουλος άρχισε να ξετυλίγει το κουβάρι των θλιβερών αναμνήσεων των ημερών που κάηκε η Ηλεία. Αναφέρθηκε στις πυρκαγιές που είχαν από νωρίς το πρωί ξεσπάσει στις Θίνες Βαρθολομιού και το Γεράκι Αμαλιάδας και αυτήν που ακολούθησε στο Παλαιοχώρι Ζαχάρως. Μίλησε για τις καιρικές συνθήκες την υψηλή θερμοκρασία, την πολύ χαμηλή υγρασία και τους ισχυρούς ανέμους. Επισήμανε πως οι επίγειες δυνάμεις λόγω απόστασης δεν μπορούσαν να φτάσουν άμεσα, ενώ εναέρια μέσα δεν υπήρχαν. Μέσα στα πρώτα δέκα λεπτά η φωτιά έφτασε στη Μάκιστο που κατέκαψε και προχώρησε στην Αρτέμιδα και το Χρυσοχώρι, προκαλώντας πανικό. Σχολιάζοντας το χαμό των κατοίκων έξω από την Αρτέμιδα σε συνδυασμό με αυτούς που παρέμειναν στα χωριά τους και σώθηκαν, ανέφερε πως δεν θα πρέπει να γίνεται απομάκρυνση πληθυσμού χωρίς σχεδιασμό. «Βρισκόμουν στην περιοχή της Αρτέμιδας και είδα μια τεράστια κόκκινη «μπάλα» με μεγάλη ταχύτητα να καίει τα πάντα προς το μέρος μας. Δηλώνω κατηγορηματικά και με την εμπειρία που έχω πως αυτή η φωτιά ήταν αδύνατο να σταματήσει, όσες δυνάμεις και αν είχαμε όσα εναέρια μέσα και αν είχαμε. Εκατό με διακόσια μέτρα μπροστά από την πυρκαγιά ήταν αδύνατο να σταθείς λόγω του μεγάλου θερμικού φορτίου». Σε άλλο σημείο της περιγραφής του ο κ. Νικολόπουλος ανέφερε: «Όταν έφτασαν τα αεροπλάνα, ρώτησα τον επικεφαλή για την κατάσταση. «Εδώ δεν είναι φωτιά, είναι κόλαση. Εμείς αποχωρούμε γιατί λόγω των ανοδικών φορτίων δεν μπορούμε να επέμβουμε» και έφυγα. Η πυρκαγιά μέσα σε μια ώρα διένυσε δέκα χιλιόμετρα και σταμάτησε σχεδόν στην παραλία της Ζαχάρως στη θάλασσα…». Ο Υποστράτηγος επισήμανε πως η φωτιά που ξέσπασε στη συνέχεια στο Σέκουλα, ενώθηκε με την φωτιά της Ζαχάρως και έως το βράδυ είχε κάψει όλο την αγροτοδασική έκταση της νότιας Ηλείας. Η φωτιά στο Κλινδιά που ακολούθησε το βράδυ, δεν μπόρεσε να αντιμετωπιστεί και πήρε διαστάσεις, αλλά με λιγότερη ένταση. Το επόμενο πρωί με «σύμμαχο» τις καιρικές συνθήκες έγινε ανεξέλεγκτη και στο πέρασμά της έκαιγε τα πάντα. Το βράδυ της 25ης Αυγούστου, έφτασε έξω από την πόλη του Πύργου, όπου ανακόπηκε από τις δυνάμεις το επόμενο πρωί. Όμως ο άνεμος αλλάζει κατεύθυνση και οδηγεί τη φωτιά προς την Ολυμπία και τα χωριά Πελόπιο και Πλάτανο. «Δεν γίνεται καμία κινητοποίηση. Η πυρκαγιά το πρωί της 26ης Αυγούστου βρίσκεται έξω από το Πελόπιο στο δρόμο Πελόπιο – Καυκανιά. Μου δόθηκε εντολή να μεταβώ εκεί και μόνο με ένα όχημα. Ρωτώ, με ένα όχημα θα πάω και λαμβάνω απάντηση «ναι με αυτό που έχεις». Φθάνοντας στην περιοχή βρίσκω έναν αξιωματικό με τρία οχήματα και έχει καταφέρει να περιορίσει το μέτωπο της πυρκαγιάς γιατί είχε μειωθεί η ένταση του ανέμου. Ο αξιωματικός μου αναφέρει πως θέλει βοήθεια με επίγεια και εναέρια μέσα. Αρχίζω να καλώ μέσω ασυρμάτου τους επικεφαλής, αλλά κανείς δεν απαντούσε επί μια ώρα. Κάποια στιγμή φτάνει κάποιο πολιτικό πρόσωπο. Τον παρακάλεσα να πάρει ο ίδιος κάποιο ανώτερο πολιτικό στην Αθήνα τον οποίο γνώριζε και να ζητήσει βοήθεια για να μην καεί η Αρχαία Ολυμπία. Πράγματι μπροστά μου πήρε τηλέφωνο, αλλά βοήθεια δεν ήρθε ποτέ. Γύρω στις 11 αυξάνει η ένταση του αέρα, η πυρκαγιά περνά το δρόμο και ακολουθεί πορεία προς τον Πλάτανο και μετά προς Ολυμπία…» είπε ο κ. Νικολακόπουλος. Ο ίδιος κινήθηκε τότε προς την Ολυμπία αναζητώντας βοήθεια. «Κανείς από όσους ήταν πάνω από μένα δεν ήταν στην Ολυμπία. Βρέθηκα εγώ και ο συνάδελφος Γεωργιόπουλος. Εκεί υπήρχαν μόνο το όχημα του και το δικό μου. Η φωτιά πέρασε τον Πλάτανο και έφτασε στην Ολυμπία…». Όπως στη συνέχεια περιέγραψε ο Υποστράτηγος στόχος ήταν να κάνουν ότι μπορούν να μην καεί το μουσείο της Ολυμπίας, όμως η φωτιά προχώρησε πολύ γρήγορα. «Πιστεύαμε πως η φωτιά θα σταματήσει εκεί, γιατί εκεί υπήρχε σύστημα πυρόσβεσης που έχει πληρώσει πανάκριβα ο ελληνικός λαός και δούλευε έως ότου φτάσει εκεί η πυρκαγιά. Όμως λόγω διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος σταμάτησε… Και εδώ υπάρχει το ερώτημα. Υπήρχε εφεδρικό σύστημα λειτουργίας; Η φωτιά έφτασε στο μουσείο που κινδύνεψε, έκαψε τον Κρόνιο λόφο, μπήκε στο αρχαίο στάδιο και καίει το μισό. Αφού η φωτιά έχει κάψει σχεδόν την Αρχαία Ολυμπία, ξαφνικά βλέπουμε στον αέρα αεροσκάφη και ελικόπτερα και να φτάνουν δεκάδες οχήματα. Ήταν ήδη αργά… η Ολυμπία είχε καεί. Αφού από το πρωί γνώριζαν την πορεία της πυρκαγιάς, είχαν ενημερωθεί γιατί δεν υπήρξε κάποια κινητοποίηση; Μήπως κάποιος πρέπει να απαντήσει για αυτό;» αναρωτήθηκε ο κ. Νικολακόπουλος. Στο συμπέρασμά του για τις πυρκαγιές του φωτιά κατέληξε λέγοντας, «πως υπήρχαν έξι μεγάλες φωτιές στην Ηλεία, ήταν ακραία τα καιρικά φαινόμενα και δεν υπήρχε ο απαραίτητος στόλος και το ανθρώπινο δυναμικό να ανταποκριθούμε τις δύο πρώτες ημέρες. Αλλά την τρίτη που η πυρκαγιά μπήκε στην Αρχαία Ολυμπία δεν υπάρχει δικαιολογία. Ίσως πολλοί να μη γνώριζαν τι συμβολίζει η Αρχαία Ολυμπία». Ο κ. Νικολακόπουλος έκλεισε λέγοντας τα εξής: «Δύο πράγματα θα μείνουν χαραγμένα στη μνήμη μου. Η εικόνα των συναδέλφων και των πολιτών που είδα νεκρούς, γιατί ήμουν αυτός που ενημέρωσε για τα θύματα και η εικόνα να καίγεται μπροστά μου ο αρχαιολογικός χώρος της Ολυμπίας και να μην μπορώ να κάνω κάτι».

Η κλιμάκωση των πυρκαγιών του 2007

Ο Πύραρχος Χρήστος Λάμπρης στην ομιλία που άνοιξε τις εργασίες της διημερίδας – καθώς δεν κατέστη δυνατό να έρθει ο καθηγητής Ευθύμης Λέκκας, αναφέρθηκε στην κλιμάκωση των πυρκαγιών του 2007, στα γενικά χαρακτηριστικά εξάπλωσης των πυρκαγιών της Πελοποννήσου και σε γενικότερες διαπιστώσεις. Όπως τόνισε οι παράμετροι που καθόρισαν την εξέλιξη και το μέγεθος των πυρκαγιών του 2007 ήταν βασικά δύο. Η διαχρονική πορεία (συσσώρευση – επέκταση) της καύσιμης ύλης στην χώρα και οι επικρατούσες καιρικές συνθήκες. Η μορφή της εξάπλωσης των πυρκαγιών της Πελοπόννησου καθορίστηκε από τα σημεία έναρξης,  τις καιρικές συνθήκες   που επικράτησαν, την καύσιμη ύλη και τέλος τις επιχειρήσεις πυρόσβεσης όπως αυτές αναπτύχθηκαν. Οι βασικοί άξονες εξάπλωσης ήταν καταρχήν από βορειοανατολική σε νοτιοδυτική κατεύθυνση και στην συνέχεια στράφηκαν από  βορειοδυτική  σε νοτιοανατολική κατεύθυνση. Σε κάθε περίπτωση οι καιρικές συνθήκες που επικράτησαν ήταν εξαιρετικά δύσκολες και  οδήγησαν σε αντίστοιχα εξαιρετικές ταχύτητες εξάπλωσης.

Συνοψίζοντας στις διαπιστώσεις του ο κ. Λάμπρης ανέφερε μεταξύ άλλων: Οι συνθήκες εξέλιξης των πυρκαγιών ήταν μοναδικές για την χώρα μας, τουλάχιστον μεταπολεμικά. Οι ανθρώπινες απώλειες και οι καταστροφές σε υποδομές, οικιστικές περιοχές, περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος όπως αρχαιολογικοί χώροι,  ήταν επίσης μοναδικές. Οι πυρκαγιές  επηρέασαν σημαντικά την τοπική, περιφερειακή αλλά και την εθνική οικονομία, όπως επίσης και το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών. Ο μηχανισμός καταστολής εξάντλησε τα περιθώρια κινητοποίησης και εμπλοκής, χωρίς παρόλα αυτά  να ανταπεξέλθει  αποτελεσματικά στον αριθμό και στις απαιτήσεις των συμβάντων, κυρίως  του Αυγούστου του 2007. Οι μορφή των πυρκαγιών έχει αλλάξει διαχρονικά με βασικά χαρακτηριστικά την αύξηση της έντασής τους  και κατ΄ επέκταση της καταστροφικότητάς τους. Απαιτείται ειδικός σχεδιασμός και προετοιμασία προστασίας του πληθυσμού. Απαιτείται εκ νέου σχεδιασμός  του δασοπυροσβεστικού μηχανισμού για την προσαρμογή του στις νέες συνθήκες με παράλληλη διερεύνηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο της δυνατότητας οργάνωσης κοινών δομών ώστε να γίνει αποτελεσματικότερη η αλληλοβοήθεια των ευρωπαϊκών κρατών σε καταστάσεις κρίσης.

Οι μέγα-πυρκαγιές του 2007
Ο Περιβαλλοντολόγος M.Sc. Υποψήφιος διδάκτωρ του ΕΚΠΑ Μιλτιάδης Αθανασίου μίλησε για τα δεδομένα των τεσσάρων πυρκαγιών που ξέσπασαν σε τέσσερα σημεία της Ηλείας (Παλαιοχώρι, Σέκουλας, Βάλμη και Κλινδιά) οι οποίες μετατράπηκαν γρήγορα σε μεγαπυρκαγιές, μη επιτρέποντας την αντιμετώπισή τους με άμεση προσβολή από τις επίγειες δυνάμεις ή ακόμη και από τα εναέρια μέσα σε πολλές περιπτώσεις. Αναλύοντας το θέμα στη συνέχεια μετά την περιγραφή των γεγονότων, σημείωσε τα εξής:
Σε πολλές περιπτώσεις, υπήρχε η δυνατότητα αλλά και ο διαθέσιμος χρόνος για την απομάκρυνση της καύσιμης ύλης και την αποψίλωση περιμετρικά των οικισμών κατά τις βραδινές ή πρωινές ώρες, αλλά στις περισσότερες από αυτές οι κάτοικοι δεν εκμεταλλεύονταν αυτήν την ευκαιρία. Οι διαδοχικές αναζωπυρώσεις που εμφανίζονταν σε περιοχές των περιμέτρων των πυρκαγιών κατά τις μεσημβρινές ώρες στη συνέχεια (λόγω της αύξησης της ταχύτητας του ανέμου και της θερμοκρασίας και της ταπείνωσης της τιμής της σχετικής υγρασίας του αέρα), εξελίσσονταν και ενώνονταν μεταξύ τους καταστρέφοντας περισσότερες δασικές εκτάσεις, καλλιέργειες και υποδομές και παγίδευαν ολοένα και περισσότερους οικισμούς, οι οποίοι - απουσία στοιχειώδους προετοιμασίας – καίγονταν. Αντίθετα, στις πολύ λίγες περιπτώσεις όπου οι κάτοικοι είτε μόνοι τους είτε σε συνεργασία με το Πυροσβεστικό Σώμα είτε, σε μεμονωμένες περιπτώσεις με τη βοήθεια επιστημόνων, ενεργοποιήθηκαν, τα αποτελέσματα ήταν θετικά και τα χωριά σώθηκαν. Μία από τις μεθόδους έμμεσης προσβολής που χρησιμοποιήθηκε για την καταστολή επί μέρους δακτύλων των πυρκαγιών, τμημάτων των πλευρών τους αλλά και για την προστασία οικιών και καλλιεργειών, ήταν η χρήση φωτιάς. Σε πολλές περιπτώσεις η εφαρμογή του αντιπυρός (backfire) ή της φωτιάς καθαρισμού (burnout) εφαρμόστηκε με επιτυχία αλλά διαπιστώθηκε και η απερίσκεπτη και μη ορθολογική χρήση του από κάποιους κατοίκους, η οποία οδήγησε στην ακύρωση κατασταλτικών προσπαθειών που λάμβαναν χώρα παράλληλα είτε από πυροσβέστες είτε από άλλες ομάδες κατοίκων.
Τα συστήματα πρόβλεψης της συμπεριφοράς των δασικών πυρκαγιών, μπορούν να υποστηρίξουν τη λήψη αποφάσεων κατά την πρόληψη και καταστολή τους, αν οι χρήστες αναζητούν απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα και με την προϋπόθεση ότι μπορούν να αναγνωρίσουν τα δυνητικά χρήσιμα από τα ανούσια ή τα λανθασμένα αποτελέσματα. Επιπλέον, η χρήση των μοντέλων δεν είναι πανάκεια, καθώς οι αποκλίσεις των προβλέψεών τους από την πραγματικότητα, δεν μπορούν να εξαλειφθούν λόγω των άπειρων πιθανών συνδυασμών των παραγόντων και των συνθηκών (μετεωρολογικών, δασικών καυσίμων και τοπογραφικών) που επηρεάζουν τη συμπεριφορά των δασικών πυρκαγιών. Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των μοντέλων πρόβλεψης εκ μέρους των χρηστών, προϋποθέτει με τη σειρά της, τη δυνατότητα ερμηνείας τους, η οποία μπορεί να επιτευχθεί αν οι χρήστες κατέχουν βασικές θεωρητικές γνώσεις και ένα ελάχιστο επίπεδο επιχειρησιακής εμπειρίας. Η δυνατότητα κριτικής αξιολόγησης των αποτελεσμάτων των μοντέλων πρόβλεψης, μπορεί να βελτιώσει τις συνθήκες ασφάλειας των δασοπυροσβεστών, διευκολύνοντας παράλληλα την πληροφόρηση των πολιτών σχετικά με τις ενδεδειγμένες ενέργειες αυτοπροστασίας τους κατά τις ημέρες όπου ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι υψηλός. Καθώς η συσσώρευση της βιομάζας στα δασικά και αγροτοδασικά οικοσυστήματα συνεχίζει να αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για την Ελλάδα και το δυναμικό μελλοντικών καταστροφών παραμένει υψηλό, μία από τις πλέον σημαντικές οδηγίες προς τους πολίτες θα πρέπει να είναι η παραμονή τους σε οικισμούς ή χωριά και η μη απομάκρυνση από εκεί στα πλαίσια μιας άτακτης προσπάθειας διαφυγής ή υπό το κράτος του πανικού, όταν μια πυρκαγιά μεγάλης έντασης είναι σε εξέλιξη.

Τι έκαψαν οι πυρκαγιές του 2007
Ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών στο Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Νίκος Κούτσιας παρουσίασε μια επιστημονική μελέτη για το μεσογειακό περιβάλλον που στόχο είχε να διερευνηθεί το πρότυπο των καταστροφικών πυρκαγιών που εκδηλώθηκαν το 2007 στην Πελοπόννησο.Στα συμπεράσματά του ανέφερε πως «στην εργασία αυτή συγκρίνουμε τις πυρκαγιές του 2007 πρώτον σε σχέση με τη διαθέσιμη καύσιμη ύλη του τοπίου σύμφωνα με ένα τυχαίο χωρικό πρότυπο και δεύτερον σε σχέση με το πρότυπο των πυρκαγιών της προηγούμενης περιόδου 2000-2006. Επιπλέον εφαρμόσαμε μια μέθοδο απαλλαγμένη από τις προϋποθέσεις των υποκείμενων κατανομών. Η μελέτη συμβάλλει στην τρέχουσα συζήτηση για τη σχετική σημασία που έχει η καύσιμη ύλη έναντι των καιρικών συνθηκών για την εκδήλωση των μεγάλων και έντονων πυρκαγιών. Ενώ η πλειοψηφία των πυρκαγιών του 2007 έκαψε τα πυρόφιλα οικοσυστήματα σε χαμηλά υψόμετρα, ένα μέρος τους κινήθηκε προς τα μη πυρόφιλα οικοσυστήματα, παρουσιάζοντας μια απόκλιση από το πρότυπο των πυρκαγιών της πρόσφατης ιστορίας. Οι κατηγορίες κάλυψης του CORINE που κάηκαν περισσότερο από τις πυρκαγιές ήταν η κατηγορία «Αγροτικές εκτάσεις με σημαντικό ποσοστό κάλυψης από φυσική βλάστηση» και ακολούθησαν οι κατηγορίες «Σκληρόφυλλη βλάστηση», «Παραδοσιακοί ξυλώδεις θάμνοι», «Πολύπλοκα σχέδια καλλιέργειας» και «Ελαιώνες». Οι κατηγορίες αυτές παρουσιάζουν μεγάλη συσσώρευση καύσιμης ύλης μέσω της εμφάνισης της φυσικής βλάστησης στους εγκαταλειμμένους αγρούς και καλλιέργειες καθώς επίσης και από μεταβολές στις χρήσεις γης. Τα αυξανόμενα ποσοστά των υγρών περιοχών που κάηκαν συσχετίζονται σαφώς με τις καιρικές συνθήκες. Η συνεργιστική επίδραση μεταξύ της δασικής καύσιμης ύλης και των καιρικών συνθηκών επεξηγεί τις κατά ασυνήθιστο τρόπο μεγάλες πυρκαγιές του 2007 στην Πελοπόννησο. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε μια κλιματολογικά οδηγημένη αλλαγή του καθιερωμένου καθεστώτος των πυρκαγιών που προωθείται από τη συσσώρευση της καύσιμης ύλης και προμηνύει σημαντικές οικολογικές συνέπειες. Η προβλεπόμενη οικολογική καταστροφή δικαιολογείται από την έλλειψη συγκεκριμένων προσαρμογών των μη πυρόφιλων τύπων βλάστησης ιδιαίτερα σε μεγάλα γεγονότα πυρκαγιών».