Κομπιούτερ και δορυφόροι στην υπηρεσία των δασών

Με ένα λογισμικό και με σύγχρονες επιστημονικές πρακτικές μπορεί να προβλεφθεί η εξέλιξη κάποιας μεγάλης πυρκαγιάς - Τι δείχνουν τα συμπεράσματα επιστημόνων που δούλεψαν εντατικά σε πυρκαγιές της Ηλείας

Του Χρήστου Βορλόκα
Η προηγμένη πληροφορική και η διαστημική τεχνολογία μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών, όπως συμπεραίνουν επιστήμονες που μελέτησαν μεγάλες πυρκαγιές στην Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και τις πυρκαγιές της Ηλείας το καλοκαίρι του 2007. Αρκεί βέβαια να υπάρξει σωστή αξιοποίηση των ευρημάτων της μελέτης στην πράξη, καθώς είναι γνωστό ότι λόγω περιορισμένων πόρων υπάρχουν σοβαρά προβλήματα στο κεφάλαιο «δασοπυρόσβεση». Ο Μιλτιάδης Αθανασίου, περιβαλλοντολόγος με μάστερ στην πρόληψη και διαχείριση φυσικών καταστροφών, μαζί με τον Γαβριήλ Ξανθόπουλο, διδάκτορα Δασολογίας με εξειδίκευση στις δασικές πυρκαγιές, συνέταξαν μια σημαντική μελέτη που αφορά στη συμπεριφορά των μεγάλων πυρκαγιών στην Ελλάδα. Μάλιστα ο κ. Ξανθόπουλος είχε παρουσιάσει κάποια δεδομένα αυτής της μελέτης το περασμένο καλοκαίρι σε εκδήλωση που είχε γίνει στον Πύργο, έχει εκπονήσει και μελέτη για την πορεία αποκατάστασης της Ηλείας μετά τις μεγάλες πυρκαγιές του 2007 και έχει δημοσιεύσει σειρά επιστημονικών άρθρων για την τεράστια αυτή καταστροφή που έπληξε το νομό μας.

Επί τόπου καταγραφή…
Η εργασία αυτή υλοποιήθηκε με την επί τόπου συλλογή παρατηρήσεων και μετρήσεων συμπεριφοράς της φωτιάς κατά τη διάρκεια μερικών από τις μεγαλύτερες δασικές πυρκαγιές της αντιπυρικής περιόδου του 2007, στην Ελλάδα. Οι μετρήσεις αυτές, που αφορούσαν, εκτός από τις παραμέτρους της πυρκαγιάς, την μετεωρολογία, την τοπογραφία και την καύσιμη ύλη, στη συνέχεια αποδελτιώθηκαν, συνδυάστηκαν με συμπληρωματικές πληροφορίες και δημιουργήθηκε μία βάση δεδομένων που περιελάμβανε συνολικά 70 περιπτώσεις. Στη φάση της επεξεργασίας, έγινε εισαγωγή των δεδομένων σε Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών και δημιουργήθηκαν χάρτες λεπτομερούς εξέλιξης της κάθε πυρκαγιάς. Στα πλαίσια αυτά αξιοποιήθηκαν ακόμη και δεδομένα της NASA, όπως δορυφορικές φωτογραφίες με τη χρονική εξέλιξη των πυρκαγιών. Με απλά λόγια, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη πυρκαγιά, παρακολουθείται στενά από τους επιστήμονες οι οποίοι κάνουν επιτόπου την τεκμηρίωση της πυρκαγιάς, δηλαδή καταγράφουν όλα της τα δεδομένα (γεωγραφική θέση, μορφολογία εδάφους, άνεμο, υγρασία, θερμοκρασία, είδος και ύψος καύσιμης ύλης, κλπ). Στη δεύτερη φάση, γίνεται προσομοίωσή της σε υπολογιστή σ’ ένα ειδικό λογισμικό πρόγραμμα, όπου με την εισαγωγή των βασικών δεδομένων  υπολογίζεται η ταχύτητα εξάπλωσής της, η κατεύθυνση, τα μέτωπα και γενικά η συμπεριφορά της. Έτσι, σε περίπτωση ανάλογης πυρκαγιάς οι επιστήμονες θα έχουν ένα ασφαλές και αξιόπιστο πλάνο αντιμετώπισής της, γνωρίζοντας πού και πώς θα πρέπει να υπάρξουν παρεμβάσεις από ανθρώπινο δυναμικό και μέσα δασοπυρόσβεσης. Για την τεκμηρίωση των πυρκαγιών σε Αττική, Κορινθία, Αχαΐα, Ηλεία, Αρκαδία και Μεσσηνία, διανύθηκαν περίπου 12.500 km, κυρίως με μοτοσικλέτα, και απαιτήθηκαν 750 ώρες εργασίας στο πεδίο. Η τεκμηρίωση των πυρκαγιών έγινε με βάση προσχεδιασμένο πρωτόκολλο, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη την ανάγκη αυτοπροστασίας του παρατηρητή. Για κάθε πυρκαγιά μετρήθηκε ο ρυθμός εξάπλωσης και το μήκος φλόγας και επισημάνθηκαν κρίσιμα ποιοτικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς τους όπως ο τύπος δασικής πυρκαγιάς, η πιθανή μετάδοση με κάφτρες, η πιθανή εκδήλωση εκρηκτικής συμπεριφοράς, η εξέλιξη σε στενή κοιλάδα ή φαράγγι, κ.α.. Ταυτόχρονα, μετρήθηκαν και καταγράφηκαν οι μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούσαν και τεκμηριώθηκαν οι δασικοί τύποι βλάστησης και το γεωμορφολογικό ανάγλυφο των περιοχών όπου εξαπλώνονταν η πυρκαγιά.

Όταν η πυρκαγιά δεν αντιμετωπίζεται
Ιδιαίτερα για τις περιπτώσεις μελέτης των μέγα-πυρκαγιών, το σύνολο των δεδομένων που αποκτήθηκε από τις πολυήμερες εργασίες πεδίου κατά τη διάρκεια της εξέλιξής τους, εμπλουτίστηκε επιπλέον με χρήσιμες πληροφορίες που καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια επισκέψεων στις πυρόπληκτες περιοχές, μετά την κατάσβεση των πυρκαγιών. Κατά τις επισκέψεις αυτές δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στις μαρτυρίες του τοπικού πληθυσμού και των στελεχών δημοσίων φορέων και υπηρεσιών. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς και των δώδεκα πυρκαγιών, δεν επέτρεπαν την αντιμετώπισή τους με άμεση προσβολή, καθώς ξεπερνούσαν τα όρια αντιμετώπισης από τις επίγειες δυνάμεις, ακόμα και από τα εναέρια μέσα. Επισημαίνεται ακόμη ότι σε περιπτώσεις που υπάρχουν ισχυροί άνεμοι και καύτρες που μεταδίδουν αστραπιαία την φωτιά, όπως στην τραγική περίπτωση της Αρτέμιδας, ο εγκλωβισμός ανθρώπων είναι σχεδόν βέβαιος. Γι’ αυτό προτείνεται να μην επιλέγουν οι πολίτες διαφυγή από οικισμούς, ούτε πεζοί ούτε με οχήματα. Τα συμπεράσματα της έρευνας συνοπτικά αναφέρουν ότι το λογισμικό υπολογισμού της εξέλιξης μιας πυρκαγιάς αν συνδυαστεί με συγκεκριμένα μοντέλα καύσιμης ύλης, μπορεί να εκτιμήσει με ικανοποιητική ακρίβεια τον ρυθμό εξάπλωσης πυρκαγιών. Αυτή η εκτίμηση είναι καθοριστική στην τακτική των δυνάμεων κατάσβεσης για τον έλεγχο της πυρκαγιάς. Το μεγάλο όμως ερωτηματικό είναι κατά πόσο η πολιτεία μπορεί να αξιοποιήσει αυτά τα δεδομένα ώστε να θωρακίσει ακόμη περισσότερο τα δάση μας. Δυστυχώς, οι ενδείξεις δεν ενθαρρύνουν τις όποιες θετικές προσδοκίες, όταν οι δαπάνες για δασοπυρόσβεση μειώνονται, τα μέσα καθίστανται απαρχαιωμένα και το ανθρώπινο δυναμικό διαρκώς συρρικνώνεται.

Ελπίδες με την δρομολογούμενη εκπαίδευση και πιστοποίηση των εθελοντών δασοπυροσβεστών - Αναγκαία η ενεργοποίηση των πολιτών
«Χωρίς τη συνολική εμπλοκή της κοινωνίας οι φυσικές καταστροφές δεν αντιμετωπίζονται», επισημαίνει ο γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας Πάτροκλος Γεωργιάδης, ανακοινώνοντας ότι από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο όλοι οι εθελοντές πυροσβέστες – διασώστες θα εκπαιδεύονται από την Πυροσβεστική Υπηρεσία. Η πιστοποίηση όλων των εθελοντικών οργανώσεων πολιτικής προστασίας έχει ήδη δρομολογηθεί και το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα είναι έτοιμο. Ο Ηλείος Αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος Βασίλης Παπαγεωργίου αφού παραδέχεται τις ελλείψεις σε μές και ανθρώπινο δυναμικό, επισημαίνει σχετικά: «Οι εθελοντές έχουν βοηθήσει σημαντικά στο έργο μας. Ζητάμε και έχουμε ανάγκη τη βοήθειά τους». Σύμφωνα με τη μελέτη των Αθανασίου - Ξανθόπουλου, η έγκαιρη ενεργοποίηση όσο το δυνατόν περισσότερων πολιτών κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης πυρκαγιάς, μπορεί να αποβεί σωτήρια. Το 2007 στην Ηλεία, υπήρχε η δυνατότητα και ο διαθέσιμος χρόνος για αποψίλωση περιμετρικά των οικισμών κατά τις βραδινές ή πρωινές ώρες, αλλά σε πολλές από αυτές κάτι τέτοιο δε συνέβαινε από τους κατοίκους. Έτσι, τις μεσημβρινές ώρες (με την αύξηση της ταχύτητας του ανέμου και της θερμοκρασίας και την ταπείνωση της τιμής της σχετικής υγρασίας του αέρα) εμφανίζονταν διαδοχικές αναζωπυρώσεις σε περιοχές των περιμέτρων των πυρκαγιών. Οι αναζωπυρώσεις αυτές εξελίσσονταν και ενώνονταν μεταξύ τους καταστρέφοντας περισσότερες δασικές εκτάσεις, καλλιέργειες και υποδομές και παγιδεύοντας ολοένα και περισσότερους οικισμούς, οι οποίοι - απουσία στοιχειώδους προετοιμασίας – καίγονταν.