Η τέχνη, στις πιο αυθεντικές της εκφάνσεις, έχει την μοναδική ικανότητα να γεφυρώνει το παρελθόν με το παρόν, να αγγίζει τις ψυχές και να μεταφέρει μηνύματα που αντέχουν στον χρόνο. Μια τέτοια στιγμή βιώσαμε χθες, με τη συμμετοχή της Ελλάδας στη Eurovision, όπου η ερμηνεία ενός παραδοσιακού τραγουδιού με αναφορές στον ξεριζωμό και τη Γενοκτονία των Ποντίων, απέσπασε την έκτη θέση και κέρδισε τις εντυπώσεις. Όπως εύστοχα σημείωσε ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης: "Η Κλαυδία απέδειξε, κερδίζοντας κοινό και επιτροπές, ότι η καλή μουσική και η ελληνική παράδοση έχουν τη δύναμη να ενώνουν τους λαούς, χωρίς εκπτώσεις, εύκολους εντυπωσιασμούς και κλισέ. Μίλησε για τον ξεριζωμό, και το έκανε με σεβασμό και με δύναμη. Σήμερα, παραμονή της Ημέρας Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων, η ερμηνεία της αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Ήταν μια υπόκλιση στη μνήμη και την αντοχή ενός λαού. Και μια απόδειξη ότι η τέχνη μπορεί να ενώνει, να διδάσκει, να θεραπεύει."
Αύριο, 19η Μαΐου, Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων, η δήλωση αυτή αποκτά ακόμα βαθύτερο νόημα. Είναι η ημέρα που ο Ελληνισμός, εντός και εκτός συνόρων, στρέφει τη σκέψη του σε ένα από τα πιο ζοφερά κεφάλαια της ιστορίας του, τιμώντας τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα που χάθηκαν στις άγριες διώξεις των αρχών του 20ού αιώνα.
Για τρεις χιλιετίες, ο Πόντος υπήρξε κοιτίδα του Ελληνισμού, μια περιοχή όπου άνθισαν ο πολιτισμός, η παιδεία και η ορθοδοξία. Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι Έλληνες του Πόντου, όπως και άλλοι χριστιανικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, βρέθηκαν στο στόχαστρο μιας συστηματικής πολιτικής εξόντωσης. Υπό την καθοδήγηση των Νεότουρκων και αργότερα των Κεμαλιστών, από το 1914 έως το 1923, οι Πόντιοι υπέστησαν ανείπωτα δεινά: βίαιες εκτοπίσεις υπό τη μορφή εξαντλητικών πορειών θανάτου στην αφιλόξενη ενδοχώρα της Ανατολίας, σφαγές, λεηλασίες, εξισλαμισμούς και την καταστροφή της πλούσιας πολιτιστικής και θρησκευτικής τους κληρονομιάς. Υπολογίζεται ότι πάνω από 353.000 Πόντιοι έχασαν τη ζωή τους, ενώ όσοι επέζησαν πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς, φέρνοντας μαζί τους την ποντιακή διάλεκτο, τα ήθη, τα έθιμα, τους χορούς, τα τραγούδια και, πάνω απ’ όλα, την αδιάσπαστη μνήμη της πατρίδας και του μαρτυρίου.
Η αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ποντίων από την Ελληνική Πολιτεία το 1994 και η καθιέρωση της 19ης Μαΐου ως Ημέρας Μνήμης αποτελούν πράξεις δικαίωσης και σεβασμού. Όμως, γιατί είναι τόσο σημαντικό να θυμόμαστε; Πρώτον, για να τιμήσουμε τα αθώα θύματα και να δώσουμε φωνή σε εκείνους που σιγήθηκαν βίαια. Δεύτερον, για να διαφυλάξουμε την ιστορική αλήθεια απέναντι σε κάθε προσπάθεια παραχάραξης ή λήθης. Η γνώση του παρελθόντος είναι πυξίδα για το παρόν και το μέλλον. Τρίτον, η μνήμη της Γενοκτονίας λειτουργεί ως διαρκής υπενθύμιση των ολέθριων συνεπειών του εθνικισμού, της μισαλλοδοξίας και της βίας, ενισχύοντας την παγκόσμια προσπάθεια για την πρόληψη παρόμοιων εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Τέλος, για τους ίδιους τους Πόντιους και τους απογόνους τους, η μνήμη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ταυτότητά τους, την πολιτιστική τους συνέχεια και την περηφάνια για την ανθεκτικότητα των προγόνων τους.
Όπως τόνισε και ο Πρωθυπουργός, η τέχνη διαδραματίζει καίριο ρόλο στη διατήρηση και μετάδοση της ιστορικής μνήμης. Η ποντιακή μουσική, με τους σπαρακτικούς θρήνους για την χαμένη πατρίδα και τον ξεριζωμό, αλλά και με τους λεβέντικους χορούς όπως ο Πυρρίχιος (Σέρρα), που συμβολίζει τη μαχητικότητα και την αντοχή, αποτελεί ζωντανό μνημείο. Η λογοτεχνία, το θέατρο, οι εικαστικές τέχνες και οι προφορικές αφηγήσεις των επιζώντων και των απογόνων τους, υφαίνουν τον καμβά της συλλογικής μνήμης, μεταφέροντας το βίωμα και το συναίσθημα στις νεότερες γενιές με τρόπο άμεσο και συγκινητικό. Μέσα από την τέχνη, το τραύμα μετουσιώνεται σε γνώση, σε κατανόηση και σε δέσμευση για έναν κόσμο δικαιότερο.
Σήμερα, ο αγώνας για την πλήρη διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ποντίων συνεχίζεται αμείωτος. Τα ποντιακά σωματεία και οι οργανώσεις της διασποράς σε όλο τον κόσμο εργάζονται άοκνα για την ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης και την άσκηση πίεσης προς κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς. Η εκπαίδευση των νέων γενεών γύρω από τα γεγονότα της Γενοκτονίας είναι υψίστης σημασίας, ώστε να κατανοήσουν τις ρίζες τους και να γίνουν οι ίδιοι φορείς της ιστορικής μνήμης και της διεκδίκησης.
Η 19η Μαΐου δεν είναι απλώς μια ημέρα θλίψης, αλλά και μια ημέρα περισυλλογής και απόδοσης τιμής στην αξιοπρέπεια και την αντοχή ενός λαού που, παρά τις ανείπωτες συμφορές, κατάφερε να ορθοποδήσει, να διατηρήσει την ταυτότητά του και να προσφέρει στην Ελλάδα και τον κόσμο. Η μνήμη της Γενοκτονίας των Ποντίων είναι μια ιερή παρακαταθήκη. Είναι το χρέος μας να τη διατηρήσουμε ζωντανή, ως φόρο τιμής στους νεκρούς, ως μάθημα για τις επόμενες γενιές και ως υπόσχεση ότι ο αγώνας για δικαιοσύνη και αναγνώριση θα συνεχιστεί, μέχρι η φράση "Ποτέ Ξανά" να γίνει παγκόσμια πραγματικότητα.
Άλλωστε, είναι θεμελιώδης αρχή του διεθνούς δικαίου και της παγκόσμιας ηθικής συνείδησης πως τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, και ιδίως το ειδεχθές έγκλημα της γενοκτονίας, είναι απαράγραπτα. Ο χρόνος δεν μπορεί να σβήσει τη φρικαλεότητα ούτε να απαλλάξει τους θύτες από τις ιστορικές τους ευθύνες. Η αλήθεια και η δικαιοσύνη μπορεί να καθυστερούν, αλλά η απαίτηση για την απονομή τους παραμένει αέναη, ενισχύοντας τον διαρκή αγώνα για αναγνώριση και αποτρέποντας τη λήθη από το να γίνει συνένοχος.
- Ο Θανάσης Κατσίμπελης είναι Διευθυντής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ζακύνθου - Δάσκαλος ΠE70 - Νομικός ΠΕ78
