Κάθε διαγωνισμός — είτε αφορά μαθητές είτε ενήλικες — αποτελεί μια δοκιμασία. Μια διαδικασία που απαιτεί συγκέντρωση, προετοιμασία, διαχείριση χρόνου και, σε πολλές περιπτώσεις, συναισθηματική ανθεκτικότητα. Για αρκετούς ανθρώπους, ειδικά για τους εφήβους, μια τέτοια δοκιμασία συνδέεται άμεσα με την έννοια του άγχους.
Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπου η επιτυχία σε κάθε βαθμίδα κρίνεται σχεδόν αποκλειστικά μέσα από εξετάσεις, το άγχος μοιάζει αναπόφευκτο. Πρόκειται για ένα σύστημα που χαρακτηρίζεται ως "εξεταστικοκεντρικό", καθώς ο τελικός βαθμός μιας χρονιάς ή η πρόοδος ενός μαθητή καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από μια στιγμή, ένα γραπτό, ένα διαγώνισμα.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της νοοτροπίας είναι, φυσικά, οι Πανελλαδικές Εξετάσεις. Ένα θεσμικό ορόσημο για την ελληνική κοινωνία, που συνοδεύεται από τεράστιο συναισθηματικό φορτίο, ατομικό και συλλογικό. Για χιλιάδες μαθητές κάθε χρόνο, οι Πανελλαδικές δεν είναι απλώς μια διαδικασία αξιολόγησης – είναι μια δοκιμασία ψυχραιμίας, πίστης στον εαυτό και διαχείρισης άγχους.
Και ενώ η γνώση μπορεί να είναι καλά εμπεδωμένη, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου το άγχος επηρεάζει καθοριστικά την απόδοση, λειτουργώντας ως εμπόδιο στην έκφραση όσων ο μαθητής έχει κατακτήσει με κόπο.
Το άγχος δεν εμφανίζεται από το πουθενά. Είναι το αποτέλεσμα μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων που, ιδιαίτερα σε κρίσιμες φάσεις όπως οι Πανελλαδικές, συσσωρεύονται και δημιουργούν έντονη ψυχική πίεση. Δεν είναι μόνο ο φόβος της εξέτασης, αλλά όλα όσα εκείνη συμβολίζει: η είσοδος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η επαλήθευση της αξίας του μαθητή στα μάτια των άλλων, η ανησυχία για το μέλλον.
Πολλοί μαθητές αγχώνονται εξαιτίας των υψηλών προσδοκιών που έχουν από τον εαυτό τους. Νιώθουν πως "πρέπει" να πετύχουν — αλλιώς θεωρούν ότι απέτυχαν συνολικά. Άλλοι νιώθουν πίεση από το οικογενειακό ή το σχολικό τους περιβάλλον. Ακόμη και καλοπροαίρετες φράσεις, όπως "είμαστε σίγουροι ότι θα τα καταφέρεις", μπορεί να φορτίσουν ψυχολογικά έναν ήδη κουρασμένο έφηβο. Το άγχος ενισχύεται και από τον φόβο της αποτυχίας ή της σύγκρισης με άλλους. Πολλά παιδιά δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν την προσωπική τους αξία από το αποτέλεσμα της εξέτασης.
Τέλος, σημαντική πηγή άγχους αποτελεί και η αβεβαιότητα για το μέλλον. Το μεταβατικό στάδιο από το σχολείο προς την ενήλικη ζωή, οι νέες ευθύνες, η επιλογή επαγγελματικής κατεύθυνσης και σπουδών — όλα αυτά δημιουργούν ένα σύννεφο αμφιβολιών που συχνά πιέζει το μυαλό και την καρδιά του μαθητή περισσότερο από οποιοδήποτε διαγώνισμα.
Όταν το άγχος υπερβαίνει τα φυσιολογικά όρια, δεν λειτουργεί ως κινητήριος δύναμη αλλά ως εμπόδιο. Το μυαλό «θολώνει», η σκέψη δυσκολεύεται να οργανωθεί, η μνήμη εξασθενεί. Ο μαθητής που έχει διαβάσει μπορεί ξαφνικά να νιώθει ότι «δεν θυμάται τίποτα» – όχι γιατί δεν ξέρει, αλλά γιατί το άγχος μπλοκάρει την πρόσβαση στη γνώση. Η αναβλητικότητα είναι επίσης μια συχνή συνέπεια. Όταν ο φόβος κυριαρχεί, η δράση παραλύει. Ο μαθητής δεν ξέρει από πού να ξεκινήσει, αποφεύγει να καθίσει στο γραφείο, αισθάνεται πως ό,τι και να κάνει «δεν φτάνει».
Σε σωματικό επίπεδο, το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί με ταχυπαλμίες, πονοκεφάλους, διαταραχές ύπνου, κόπωση ή ακόμα και κρίσεις πανικού. Αυτά τα συμπτώματα εντείνουν την πίεση και μειώνουν περαιτέρω την απόδοση. Παράλληλα, η ψυχολογική κατάσταση επιβαρύνεται: ο μαθητής μπορεί να αισθάνεται ανεπαρκής, απογοητευμένος, εκνευρισμένος ή να χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του.
Όμως, δεν είναι κάθε άγχος αρνητικό. Υπάρχει και το λεγόμενο λειτουργικό ή "καλό" άγχος, που λειτουργεί υπέρ του υποψηφίου. Πρόκειται για εκείνο το ήπιο αίσθημα πίεσης που δεν σε παραλύει αλλά σε κρατά σε εγρήγορση. Είναι αυτό που σε ωθεί να οργανωθείς, να φτιάξεις πρόγραμμα, να δουλέψεις με στόχο και προσήλωση.
Γι' αυτό είναι κρίσιμο να μην αντιμετωπίζουμε το άγχος ως «εχθρό», αλλά να μάθουμε να το αναγνωρίζουμε και να το διαχειριζόμαστε. Γιατί ο στόχος δεν είναι να το εξαλείψουμε εντελώς, αλλά να το μετατρέψουμε από εμπόδιο σε σύμμαχο.
Το άγχος μπορεί να μειωθεί, να ελεγχθεί και – σε αρκετές περιπτώσεις – να αξιοποιηθεί δημιουργικά. Το πρώτο και βασικό βήμα είναι να υπάρχει ρεαλιστικός προγραμματισμός. Ένα καλά οργανωμένο πλάνο με εφικτούς, μικρούς στόχους δίνει στον μαθητή την αίσθηση ότι έχει τον έλεγχο. Και όταν νιώθεις ότι έχεις τον έλεγχο, ενισχύεται η αυτοπεποίθηση και μειώνεται η αβεβαιότητα που γεννά το άγχος.
Το δεύτερο στοιχείο είναι το πλαίσιο στήριξης. Οι μαθητές χρειάζονται ανθρώπους που δεν θα τους φορτώσουν με συμβουλές και επιπλέον άγχη, αλλά που θα είναι παρόντες με κατανόηση και ηρεμία. Ένας γονιός ή ένας καθηγητής που λέει «είμαι εδώ αν με χρειαστείς» και πραγματικά το εννοεί, προσφέρει μεγαλύτερη ανακούφιση από κάθε καλοπροαίρετη παρότρυνση.
Εξίσου σημαντική είναι η υπενθύμιση πως η αξία του παιδιού δεν εξαρτάται από το αποτέλεσμα των εξετάσεων. Δεν είναι ένας βαθμός που καθορίζει το ποιος είσαι ή τι μπορείς να πετύχεις. Αυτή η συνειδητοποίηση ανακουφίζει, αποφορτίζει και επιτρέπει στον μαθητή να προσπαθήσει με καθαρό μυαλό, χωρίς το βάρος της απόλυτης "επιτυχίας ή αποτυχίας".
Οι τεχνικές χαλάρωσης βοηθούν ουσιαστικά: αργές αναπνοές, σύντομα διαλείμματα, ήρεμες δραστηριότητες όπως το περπάτημα, η ακρόαση μουσικής ή μια κουβέντα με έναν άνθρωπο εμπιστοσύνης μπορούν να λειτουργήσουν σαν «ανάσα» μέσα στην ένταση της προετοιμασίας.
Τέλος – και ίσως πιο σημαντικό από όλα – είναι η αποδοχή. Το άγχος είναι φυσικό. Δεν σημαίνει ότι κάτι πάει στραβά· είναι απλώς το σήμα του οργανισμού ότι βρίσκεσαι μπροστά σε μια πρόκληση. Και όταν το αναγνωρίζεις, μπορείς να το διαχειριστείς. Μπορείς να του δώσεις μορφή και να το μετατρέψεις από βάρος, σε δύναμη
Οι Πανελλαδικές είναι αναμφίβολα μια σημαντική διαδικασία. Απαιτούν προσπάθεια, επιμονή και ψυχραιμία. Όμως, είναι καλό να θυμόμαστε ότι δεν είναι η μοναδική οδός προς την επιτυχία. Η επαγγελματική και προσωπική πορεία του καθενός δεν κρίνεται από μία εξέταση ή από έναν βαθμό.Υπάρχουν πολλοί δρόμοι, πολλές δεύτερες ευκαιρίες και — πάνω απ’ όλα — πολλοί τρόποι να πετύχεις, να δημιουργήσεις και να χτίσεις μια ζωή που σε εκφράζει. Οι Πανελλαδικές είναι απλώς μία στάση στη διαδρομή. Όχι ο τελικός προορισμός.
Πηγή: newsbomb.gr
